Na de succesvolle novelle Een minuut stilte brengt Van Gennep nu een heruitgave van een van de bekendste romans van Siegfried Lenz op de markt. Duitse les is een aanklacht tegen de Duitsers die niet meer voor zichzelf dachten.

In 2008 verscheen Een minuut stilte van de Duitse auteur Siegfried Lenz (1926). Ook in het Nederlands taalgebied was deze ingetogen novelle een succes. Wellicht heeft dat uitgeverij Van Gennep moed gegeven een van zijn bekendste romans, Duitse les uit 1968, opnieuw uit te brengen. Het betreft een ongewijzigde herdruk van de vertaling uit 1970, toen uitgebracht onder de titel Duits!.

1. Een instelling voor moeilijk opvoedbare jongeren op een eiland in de Elbe bij Hamburg. Tijdens de Duitse les krijgen de leerlingen de opdracht een opstel te schrijven: ‘Iedereen mag schrijven wat hij wil; zolang het maar over de vreugden der plicht gaat.’

De eenentwintigjarige Siggi Jepsen krijgt geen woord op papier. Niet dat zijn herinnering of zijn fantasie tekortschiet, nee, het is veeleer dat hij zoveel te vertellen heeft dat hij, hoe hij ook zijn best doet, geen begin kan vinden. Het papier blijft blanco en dat levert strafwerk op. Bovendien wordt hij opgesloten en mag hij voorlopig geen bezoek ontvangen. ‘En al moet ik het verleden wakker maken: ik moet beginnen’, verzucht hij.

Bij ‘de vreugden der plicht’ moest Jepsen onmiddellijk denken aan zijn vader, de overijverige veldwachter van het dorp Rugbüll in Sleeswijk-Holstein, de noordelijkste politiepost van Duitsland. En aan de expressionistische kunstschilder Max Ludwig Nansen.

In 1943 werd er een beroepsverbod tegen Nansen uitgevaardigd. Zijn schilderijen vielen onder de ‘entartete Kunst’. De vader van Jepsen, die sinds zijn vroege jeugd met Nansen bevriend was, had de opdracht erop toe te zien dat het verbod werd nageleefd. Het was zijn plicht als politieman. Daarmee was voor hem de kous af. Want: ‘wie zijn plicht doet, hoeft zich geen zorgen te maken - zelfs niet als er ooit andere tijden zouden komen’.

Nansen werd in het begin ook door het nazisme aangetrokken, maar begreep al snel na de machtsovername in 1933 dat deze stroming er vooral op uit was de mens van zijn individuele vrijheid te beroven. Bij hem moest je niet met plicht aankomen: ‘Ik word er kotsmisselijk van als jullie ‘t over je plicht hebben’. In zijn optiek moest men juist tegen zijn plicht in handelen.

Duitse les is een roman over in hoeverre men verantwoordelijk is voor zijn daden, ook als die in opdracht van een ander zijn gepleegd. Het is een genuanceerde aanklacht tegen het overgrote deel van de Duitsers, dat tijdens de nazitijd plichtsgetrouw bleef doen wat men hun opdroeg en zich na de geallieerde overwinning vaak achter plichtsbetrachting verschool. Dat het een meer dan actueel thema was, bleek uit het miljoen exemplaren dat binnen een paar jaar over de toonbank ging.