Nedjma van Kateb Yacine (1929-1989) geldt als een klassieker in de Algerijnse literatuur. Yacine biedt een enigmatisch web van verhalen, waarbij het hem er niet om te doen lijkt te zijn om iets als begrip aangaande de gebeurtenissen bij de lezer te bewerkstelligen. In de inleiding schrijft vertaalster Hester Tollenaar dat de auteur de lezer graag in het duister laat tasten, ‘niet uit kwade wil of pesterigheid, maar omdat niet-begrijpen bij het leven hoort en verrijkend is.’ (p. 7). Het is echter de vraag of veel onduidelijkheid scheppen wel bij het ambacht van verhalen vertellen zou moeten horen. De romanschrijver moet de chaos van het leven in zijn tekst omvormen tot een op zijn minst enigszins coherent verhaal, als hij of zij ten minste iets wil communiceren. Een verhaal moet meer zijn dan slechts de fragmentarische weergave van het mysterieuze. De lezer die op zoek is naar een begrijpelijke geschiedenis blijft na lezing van dit boek met een gevoel van wrevel zitten.

De in korte hoofdstukjes vertelde geschiedenis speelt in het door de Fransen gekoloniseerde Algerije. Vier arbeiders, Lakhdar, Mustapha, Rachid en Mourad spelen de hoofdrollen, maar de auteur laat de lezer niet echt dichtbij hen komen, waardoor het moeilijk is mee te leven met de gebeurtenissen; er wordt geen empathie opgewekt, ook niet in de dagboekpassages. Je leert de personages niet echt kennen en dit geldt zeker voor de voor alle hoofdpersonages belangrijke vrouw die de roman zijn titel gaf, Nedjma. Zij blijft een enigma.

In het boek spelen familiekwesties, doodslag, gevangenschap en ontvoering een rol, maar Yacine weet ondanks heftige gebeurtenissen de lezer niet te raken of te ontroeren. Dat had hij mogelijk kunnen bereiken door politiek engagement. De auteur was actief voorstander van de Algerijnse onafhankelijkheid en werd in gevangenschap gemarteld. Nedjma is echter geen boek met politiek in het hart van de vertelling. Er zijn wel enkele geëngageerde passages zoals deze: ´Iedereen weet dat iedere moslim die in de luchtvaart werkt de peuken van de piloten moet opvegen, en dat een officier, zelfs als hij op de beste scholen heeft gezeten, alleen tot kolonel wordt benoemd om de administratie van zijn landgenoten bij te houden op het rekruteringsbureau.´ (p. 231) De roman is echter niet te lezen als een duidelijke stellingname tegen de Fransen. Wel belangrijk is, zoals Tollenaar in haar inleiding ook aangeeft, dat Yacine als een van de eersten de gebeurtenisen beschrijft vanuit het gezichtsveld van de Algerijnen en niet uit dat van de kolonisator.

Het is een fragmentarische roman, waarvan de soms poëtische stijl tot de wèl sterke punten behoort. Yacine biedt vele complexe, rijke zinnen, zoals deze: ´er valt zelden regen boven de oostelijke vlakte van Algerije, maar dan wel in stortbuien; de miraculeus bezwangerde Seybouse baart woeste vloedstromen, als een rivier in doodsstrijd, uitgespuugd door de dorre oevers die ze heeft gevoed; breed kolkend en extatisch vreet de donker geworden zee een steeds grotere hap uit de stervende rivier, die zijn bronnen niet wil loslaten en drijfnat in zijn bedding ligt, maar altijd nog in staat is tot wanhopige golven, symbool van de onstuimigheid van een streek met waterschaarste, waar de ontmoeting van de Seybouse met de Middellandse Zee wel zinsbedrog lijkt…´ (p. 66 en 67) en zo gaat de zin nog vele regels verder.

Dit boek verscheen voor het eerst in 1956, ten tijde van de Algerijnse bevrijdingsoorlog, die eindigde in onafhankelijkheid. De Nederlandse vertaling maakt deel uit van de Berberbibliotheek van Athenaeum-Polak & Van Gennep. In deze reeks verscheen eerder vertaald werk van onder meer Ibrahim al-Koni, Mohammed Khaïr-Eddine en Tahar Djaout.

De personages in deze roman worden niet uitgediept. Het van buiten af zichtbare wordt getoond, niet het binnenleven van mensen, terwijl dat inkijkje in andermans leefwereld toch voor veel mensen de reden is om proza te lezen. Nedjma wordt wel in verband gebracht met de stroming van de nouveau roman die tegenwoordig niet relevant meer lijkt te zijn. Voor de liefhebber van cryptisch puzzelproza is deze roman een aanrader, voor de liefhebber van meer gangbare, invoelbare teksten niet.