The Way of all Flesh van Samuel Butler is een meesterwerk van de ironie, en misschien alleen om die reden al een van de drie lievelingsboeken van Gerard Reve. Dat het dit was weten we omdat Wouter van Oorschot op bezoek in het landhuis Le Poët-Laval drie briefjes kreeg overhandigd met op elk een titel, en de mededeling dat hij deze drie boeken toch zeker moest lezen. Op de andere briefjes stonden overigens An American Tragedy van Theodore Dreiser en She van Sir Henry Rider Haggard.

De keuze voor Butler is vanuit de volksschrijver gezien een begrijpelijke. Butler bevrijdde zichzelf in dit boek, dat een voor kwart autobiografie is, een kwart felle aanklacht tegen de religie en de Victoriaanse mores en puritanisme van zijn tijd, een kwart pleidooi voor grotere seksuele vrijheid en een kwart streven naar financiële onafhankelijkheid. Dit is een kwartet dat zich zonder al te veel moeite laat transponeren naar leven en werk van Gerard Reve. Nu is een aanbeveling van een groot schrijver geen voldoende reden een boek uit te geven. De inhoud van dit boek is dat wel, evenals de status van Butler in de Angelsaksische wereld en zijn wonderlijke onbekendheid in Nederland.

Samuel Butler (Langar 1835 – Londen 1902) ontliep zijn voorbestemming tot dominee door naar Nieuw Zeeland te vluchten en na vijf jaar schapenteelt terug te keren voor een verdere loopbaan als huiskamergeleerde, vertaler, criticus, romancier, essayist en kunstschilder. Tijdens zijn leven verwierf hij bekendheid met ontluisterende analyses van de christelijke ethiek, kanttekeningen bij Darwins evolutieleer, vertalingen van Homerus’ werken en zijn roman Erewhon, een satirische aanklacht tegen de Victoriaanse maatschappij. Zijn postume, autobiografisch geïnspireerde familiekroniek De weg van alle vlees rekent onzachtzinnig af met de hypocrisie van de anglicaanse kerk, en wordt tegenwoordig gezien als zijn beste fictiewerk. Butler vond andere grote bewonderaars in E.M. Forster, George Orwell en George Bernard Shaw. In 1998 heeft de grote Amerikaanse uitgever Modern Library De weg van alle vlees overigens gerangschikt als twaalfde op de lijst van de 100 beste Engelstalige romans van de twintigste eeuw.

Het verhaal
De weg van alle vlees neemt een aanvang drie generaties voor de geboorte van de hoofdpersoon Ernest Pontifex, bij overgrootvader John, die in een Engels dorpje naast timmerman ook de plaatselijke tekenaar, orgelbouwer en organist wordt. Zijn enige zoon George kan goed leren en wordt op zijn vijftiende ingelijfd bij de religieuze uitgeverij van een oom in Londen, waar hij zich als gewiekst zakenman ontpopt en later alles erft. George’s jongste zoon Theobald, het tegendeel van een veelbelovende zakenman, moet dan maar dominee worden, vooraf te gaan door een doctorstitel aan Cambridge.

Datzelfde lot wacht Theobalds oudste zoon Ernest, die vanaf de wieg gebukt gaat onder een agressieve, verbitterde maar buiten de deur o zo rechtschapen vader. Zijn al even vrome moeder dweept dermate met haar man dat zij voor de zoon geen bondgenoot kan zijn.

Als aspirant-dominee neemt Ernest zijn intrek in een arme wijk van Londen, waar hij onder invloed van een collega het volk hoopt te bekeren. Wanneer tijdens zijn bezoek aan een prostituee een geliefde studiegenoot als klant binnenvalt, raakt Ernest zo van slag dat hij bij haar buurvrouw, een deugdzame naaister, aanklopt voor sensuele troost. Dit incident leidt tot zijn val als geestelijke en een celstraf van een jaar, door hem aangegrepen voor een definitieve breuk met zijn ouders.

Vanaf hier slaat Ernest de weg in van een vrije denker, bijgestaan door zijn peetvader, een jeugdvriend van zijn vader, en later door een aanzienlijke erfenis.

In deze geschiedenis, verteld door de peetvader van de held, worden de bedenkelijke motieven, uitingen en gedragingen van de meeste betrokkenen met bijtende spot neergezet, opgeluisterd door hilarische innerlijke monologen. Ernest, de fictieve pendant van de auteur, wordt nog tot ver na zijn bevrijdende internering als een grote onnozelaar afgeschilderd. De vertelling wordt regelmatig onderbroken voor betogen over de mens en de maatschappij waarin een en ander zich voltrekt. Het resultaat is een kleurrijke, tot de verbeelding sprekende tekst die de geschetste wrange realiteit met een gelijke dosis grimmige woede en luchtige ironie benadert.