Modern, lang voor zijn tijd
Niels Lyhne Jens Peter Jacobsen
Vertaling Annelies van Hees
De roman Niels Lyhne (1880) van Jens Peter Jacobsen opent met de beschrijving van een meisje van zeventien. Jacobsen beschrijft haar uiterlijk, maar de details die hij noemt verraden meteen iets van haar karakter. Zo speelt er rond haar mondhoeken een sensueel, maar gepijnigd trekje en zijn haar hoofdbewegingen nerveus. Na enkele pagina’s wordt duidelijk dat het om de toekomstige moeder van de hoofdpersoon gaat. Hoewel menig klassieke roman opent met de familiegeschiedenis van een personage is het opmerkelijk dat Jacobsen vrijwel alleen aandacht heeft voor het karakter van de moeder. De vader van Niels Lyhne blijft zo goed als buiten beschouwing.
Elke wakkere Duitse student draagt Niels Lyhne in zijn hart, als hij de roman niet al in zijn zak meedraagt
Thomas Mann
Jacobsens belangstelling voor het gevoelsleven van vrouwelijke personages blijkt eveneens uit zijn debuutroman Fru Marie Grubbe, waarmee hij in 1876 doorbrak. In deze historische roman schetst hij het leven van Marie Grubbe, een vrouw van adel, die haar verlangens en hartstocht naleefde, drie keer trouwde en in armoede eindigde. Naast Jacobsens scherpe psychologische inzicht worden zijn romans gekenmerkt door zijn buitengewoon poëtische stijl; in verfijnd woordgebruik beschrijft hij observaties van veelzeggende details. Zijn stijl zou met die van Gustave Flaubert vergeleken kunnen worden, met name in Flauberts roman Madame Bovary (1857). De moeder van Niels Lyhne deelt bovendien met Bovary haar hartstocht voor romantische literatuur. Ze laat zich graag meevoeren door poëzie waarin meisjes worden bezongen die mannen tot grootse ideeën inspireren. Waarom zou zij niet zo’n meisje kunnen zijn? vraagt ze zich af.
De hoop die uit deze vraag spreekt is typerend voor Jacobsens proza, dat een melancholieke, maar nietsontziende blik op de werkelijkheid biedt. Hoop is een sentiment dat steeds terugkeert, maar dat vaak tevergeefs blijkt. De alledaagse werkelijkheid is hard. Het huwelijk van de moeder van Niels Lyhne zorgt voor teleurstelling en verbittering. Anders dan bij Bovary, bestaat haar enige ontrouw eruit dat zij tegen de wil van haar echtgenoot de verbeelding van Niels blijft prikkelen met sprookjes en fantasieverhalen. Literatuur en poëzie brengen troost in het eentonige leven op het land, maar vormen ook de bron van onwerkelijke dromen.
Daarnaast was Thomas Mann een groot bewonderaar van het werk van Jens Peter Jacobson, in het bijzonder van Niels Lyhne.
“Mann koesterde grote bewondering voor zijn roman Niels Lyhne (1880), die een tijdlang fungeerde als hét cultboek van de melancholische, door decadentie en verval gefascineerde generatie van het Fin de siècle. (…) Niet alleen vond Mann in Niels Lyhne een literair-verhalend stijlmodel, maar ook het boeiende thema van het zoeken van een ‘thuis’ en het onderdrukken van impulsen in het geordende dagelijks leven vonden bij Mann weerklank. (Uit: “Thomas Mann und Skandinavien”, door Walter Schönau, Tijdschrift voor Scandinavistiek.
Niels Lyhne van Jens Peter Jacobsen hoort bij de 10 herontdekkingen voor deze zomer 2014.
